Sarfınazar etmek ne demek TDK? Yanlışı büyüten alışkanlıklara sert bir itiraz
Bir dil yanlışını yüzlerce kez duyarsanız, bir yerden sonra “Doğrusu bu olmalı” diye düşünmeye başlıyorsunuz. “Sarfınazar etmek” bunun en çarpıcı örneklerinden biri. Toplantı tutanaklarında, köşe yazılarında, sosyal medya polemiklerinde bu deyim, sanki “üzerinde durmak, dikkatle değerlendirmek” demekmiş gibi dolaşıyor. Oysa TDK çizgisini yıllardır koruyor: “Sarfınazar etmek” = hesaba katmamak, dikkate almamak; vazgeçmek. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
TDK’ya göre anlam: “Gözden çıkarmak, dikkate almamak, vazgeçmek”
Basit bir sözlük taramasıyla tablo netleşiyor. Ana akım kaynaklar TDK’yı referans göstererek deyimin iki anlamını sıralıyor: 1) Hesaba katmamak, saymamak, dikkate almamak. 2) Vazgeçmek. Üstelik yaygın yazım hatasını da hatırlatıyorlar: Doğru biçim “sarfınazar etmek”, “sarfı nazar” değil. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Köken: Arapçadaki “bakışı başka yöne çevirmek”ten “göz ardı etmek”e
Deyimin gövdesi sarf (çevirme, yön değiştirme) ve nazar (bakış) birleşiminden geliyor; yani kelime tarihsel olarak “bakışı çevirmek” demek—bugünkü Türkçede bu, bir şeyi göz ardı etmek anlamına evrilmiş durumda. Kısacası “sarfınazar”, bakışını ondan çekmek, onu dışarıda bırakmak demek. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Eleştiri: Neden “sarfınazar etmek” bu kadar yanlış anlaşılıyor?
Dil hatalarının çoğu telaffuzdan, azı ise otorite boşluğundan gelir. “Sarfınazar etmek” yanlışının kaynağı ikisi birden. Bir yanda kulağa “sarf etmek”le karışacak kadar yakın bir ses yapısı, diğer yanda ise resmî yazışmalarda bile kontrolsüzce yayılan kötü örnekler. İnternette kimi sayfalar hâlâ “dikkatlice incelemek, değerlendirmek” gibi bütünüyle hatalı anlamlar yayıyor; bu, kullanıcıyı doğrudan yanıltıyor. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Kurumların sorumluluğu: Metin kalabalığı, anlam sapması
Kamu kurumlarının, medyanın ve akademinin dil hassasiyeti düştüğünde, deyimler “kişisel kanaat”a dönüşür. Oysa sözlük, norm koyar; hele TDK gibi referans kurumlar varken “ben böyle kullanıyorum” rahatlığı, bilgi kirliliği üretir. Tutanaklarda “Bu maddeyi şimdilik sarfınazar edelim” dendiğinde kastedilen, dosyayı rafa kaldırmak—incelemek değil. İkisinin yönetim pratiğinde doğuracağı sonuçlar tamamen farklıdır. Yanlış anlam, yanlış karar doğurur. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Bir ofis sahnesi: Tek kelime, iki zıt sonuç
Toplantıda yöneticiniz “Bütçe kalemi X’i sarfınazar edelim” dedi. Eğer bunu “üzerinde ayrıca düşünelim” diye anlarsanız, dosyayı sonraki gündeme taşırsınız. Ama deyimin doğrusu “hesaba katmayalım”dır; yani kalem X, an itibarıyla oyun dışıdır. Bir kelimenin anlamı, ay sonunda raporunuza, yıl sonunda bilanço açığınıza dönüşür. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
“Sarfınazar etmek” nasıl doğru kullanılır? (ve nasıl kullanılmamalı?)
– Doğru: “Şahsi görüşleri sarfınazar ederek yalnız veriye bakalım.” (Görüşleri dikkate almayalım demektir.) :contentReference[oaicite:6]{index=6}
– Doğru: “Süre kısıtından ötürü bu seçeneği sarfınazar ettik.” (Bu seçenekten vazgeçtik demektir.) :contentReference[oaicite:7]{index=7}
– Yanlış: “Konuyu sarfınazar edip uzun uzun değerlendirdik.” (Değerlendirmek değil, göz ardı etmek demek.) :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Yanlışın psikolojisi: Resmî üslubun cazibesi
Hatalı kullanımı parlatan şey, deyimin kulağa “resmî ve ağır” gelmesi. İnsanlar bazen basit bir “yok sayalım” yerine “sarfınazar edelim” demeyi daha etkileyici buluyor. İşte bu gösteriş, anlamı tersyüz ediyor. Oysa dilde asalet, doğruluktadır; havalı cümleler, karar mekanizmalarında netliğin düşmanıdır.
SEO notu değil, yalın gerçek: Sözlükten şaşmayın
Bu yazının tek iddiası var: Arama motoru sonuçlarında dolaşan bilgi kırıntıları değil, sözlük otoritesi belirleyicidir. TDK çizgisi açıktır; ana akım dil kaynakları da bunu tekrar eder: “sarfınazar etmek” = hesaba katmamak / vazgeçmek. Başka anlam eklemek, deyimi başka bir dile çevirmek değildir; yanlış bilgi üretmektir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
“Sarfınazar etmek” ve dil etiği: Yanlış bilgi bir tür kirlenmedir
Dil, ortak bir sözleşmedir. Herkes kafasına göre anlam biçmeye başladığında, metinler anlaşılmaz, toplantılar verimsiz, haberler muğlak olur. Bir deyimin anlamını eğip büken her yanlış, okura ve dinleyiciye saygısızlıktır. Hele eğitim içeriklerinde ve haber metinlerinde yapılan hatalar, yeni kuşaklara kalıcı bir yanılgı bırakır. Bugün bir deyimde ısrarla hatayı savunanlar, yarın hukuki bir metinde “vazgeçmek” ile “incelemek” arasındaki farkı belirsizleştirebilir. Buna hakkımız var mı?
Provokatif sorular: Tartışmayı büyütelim
– Bir deyimi “yanlış ama yaygın” diye meşrulaştırmak, dil demokrasisi mi, bilgi anarşisi mi?
– Kurumlar (okullar, medya, şirketler) metinlerinde deyim kullanımına standart getirmeli mi? Getirmiyorsa, yanlış kullanımın doğurduğu maddi/kurumsal zararların sorumlusu kim?
– “Sarfınazar etmek” gibi kritik deyimlerde, metin sonunda mikro sözlük notu koymak yazarın görevi olmalı mı?
Son söz: Doğruyu savunmak, tartışmayı göze almaktır
“Sarfınazar etmek” deyimini doğru kullananlar, sadece Türkçeyi değil; karar alma süreçlerimizi de berraklaştırıyor. Hatalı kullanımı “kulağa hoş geliyor” diye savunmak kolay; fakat dil disiplini emek ister. Bu yazı tartışma çıkarsın, itirazlar gelsin; ama lütfen itirazlarınızı sözlüklerle, örneklerle, verilerle getirin. Sarfınazar etmeyelim: Doğruluktan vazgeçmeyelim, hataları da “hesaba katmama” kolaycılığına bırakmayalım. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
::contentReference[oaicite:11]{index=11}